Жаһандану дәуірі – ақпараттың шексіз таралуы мен рухани кеңістіктің ашықтығының заманы. Бірақ осы мүмкіндіктермен қатар жаңа қауіптер де қатар жүр. Солардың бірі – жастардың санасын улайтын жат діни ағымдардың белең алуы.
Қазіргі таңда Қазақстан қоғамы үшін бұл мәселе тек діни емес, сонымен қатар әлеуметтік, мәдени және қауіпсіздік тұрғысынан да өзекті болып отыр. Елдің ертеңі саналатын жастардың бір бөлігі дұрыс бағыттан жаңылысып, теріс идеологияның ықпалына түсуі – ұлт болашағына төнген қатердің бірі.
Сондықтан «Жастар жат ағымға неге әуес?» деген сұраққа жауап іздеу –әрбір ата-ана мен педагогтың, дін қызметкері мен мемлекеттің ортақ міндеті.
Жат ағым – дәстүрлі дін қағидалары мен мемлекет заңдарына қайшы келетін, шетелдік идеологияға негізделген, қоғамды іштей ірітуді мақсат тұтатын ұйымдар мен қозғалыстардың жиынтығы.
Мұндай ағымдар көбіне жастардың сенгіштігін, рухани ізденісін және өмірлік тәжірибесінің аздығын пайдалана отырып, оларды өз қатарларына тартуға тырысады.
Жат ағым өкілдері жастарды тарту үшін түрлі тәсілдерді қолданады: әлеуметтік желілерде тартымды бейнелер мен ұрандар таратады, «шын дінді үйретеміз», «жұмаққа жетелейміз» деген жалған уәделер айтады. Осындай тәсілдер арқылы олар жастардың сеніміне кіріп, біртіндеп өз идеологиясын сіңіреді.
Жастардың жат ағымдарға елігуінің себептері көпқырлы. Оларды бірнеше топқа бөлуге болады:
Рухани және дүниетанымдық себептер.
Кейбір жастар өз өмірінің мәнін, рухани орнын түсінуге тырысқанда дұрыс бағыт таба алмайды. Діни сауаттың төмендігі олардың жалған идеяларды ақиқат деп қабылдауына жол ашады.
Әлеуметтік себептер.
Жұмыссыздық, әділетсіздік сезімі, қоғамдағы теңсіздік және моральдық дағдарыс жастардың радикалды идеяларға бейім болуына себеп болады. «Біз сенің орныңды табуға көмектесеміз» деген уәде оларды тез иландырады.
Психологиялық себептер.
Өзін қоғамнан оқшау сезінетін, көңіл күйі тұрақсыз немесе өмірлік мақсаты айқын емес жастарды арбау оңай. Жат ағым өкілдері дәл осындай осал жандарға назар аударады.
Ақпараттық себептер.
Интернет пен әлеуметтік желілерде таралатын жалған діни мазмұндағы контенттер жастардың санасын улап, шынайы ислам құндылықтарын бұрмалап көрсетеді.
Интернет – ең қуатты ықпал көзі
Бүгінгі жастардың 90 пайызы ақпаратты әлеуметтік желіден алады. Сол себепті интернет – жат ағым өкілдерінің басты алаңы.
Олар кәсіби графикамен безендірілген бейнероликтер мен тартымды контенттер арқылы жастарды эмоционалды түрде иландыруды көздейді. «Біз – шын мұсылмандармыз», «басқалар адасқан» деген идеялар арқылы қоғамда жік тудырады.
Мысалы, кейбір топтар өздерін «таза дін» ұстанушы ретінде көрсетіп, дәстүрлі исламды мойындамайды. Ал жастар діни білімсіздіктің кесірінен мұндай айырмашылықтарды түсінбей, жалған идеологияның жетегінде кетеді.
Мемлекет бұл бағытта ақпараттық қауіпсіздікті күшейтіп, Дін істері агенттігі мен ҚМДБ жанынан арнайы түсіндіру топтарын құрды. Олар интернетте, оқу орындарында және өңірлерде халықпен кездесіп, дәстүрлі ислам мен зайырлы қоғам ұстанымдарын түсіндіруде.
Жат ағымдардың таралуына қарсы күрес Қазақстанда жүйелі түрде жүргізіліп келеді. Мемлекет діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу жөніндегі 2023-2027 жылдарға арналған кешенді бағдарлама қабылдаған. Бұл құжат жастар арасында діни сауаттылықты арттыруға және деструктивті идеялардың таралуына жол бермеуге бағытталған.
Бұған қоса, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы мен жергілікті имамдар халықпен тікелей жұмыс жүргізіп, мешіттер мен оқу орындарында насихаттық кездесулер өткізуде. Сондай-ақ, жастарды ұлттық құндылықтарға баулу мақсатында арнайы жобалар («Жастар руханияты», «Имандылық сабақтары», «Сенім. Білім. Өмір») жүзеге асырылуда.
Білім беру мен отбасы тәрбиесі — жастардың рухани иммунитетін қалыптастырудың негізгі екі тірегі.
Отбасы баланың алғашқы тәрбие мектебі болғандықтан, ата-ананың көзқарасы мен өмір салты оның дүниетанымына тікелей әсер етеді. Егер ата-ана баласының діни сұрақтарына жауап бере алмаса немесе мүлде мән бермесе, ол жауапты сырттан іздей бастайды.
Білім беру жүйесінде де діни сауаттылықты арттыру маңызды. Мектептер мен ЖОО-ларда «Дінтану» пәні оқытылады. Бұл пән жастарды діннің мәнін, оның қоғамдағы орнын, түрлі ағымдардың айырмашылығын тануға үйретеді.
Сонымен қатар, әлеуметтік желілерде дін саласының білікті мамандары жүргізетін ресми парақшалар мен подкастардың санын арттыру қажет. Өйткені жастардың негізгі ақпарат көзі – дәл осы онлайн кеңістік.
Жат ағымға ерген адамның өмірі түбегейлі өзгереді. Ол қоғамнан, отбасынан, достарынан алшақтап, тек өз ағымының мүшелерін ғана «ақиқат иесі» деп таниды. Бұл жағдай әлеуметтік оқшаулануға, рухани күйзеліске, тіпті кейде қылмыстық әрекеттерге әкелуі мүмкін.
Мұндай мысалдар елімізде де тіркелген. Ұлттық қауіпсіздік комитетінің деректеріне сүйенсек, соңғы жылдары экстремистік әрекеттерге тартылғандардың басым көпшілігі – 18–30 жас аралығындағы жастар. Бұл көрсеткіш профилактикалық жұмыстың маңызын дәлелдейді.
Алдын алу жолдары және рухани иммунитет
Жат ағымға қарсы күрестің ең тиімді жолы – рухани иммунитетті күшейту. Ол үшін:
Діни сауаттылықты арттыру – жастардың дін туралы білімін жүйелі түрде дамыту;
Ұлттық тәрбие мен мәдениетті жаңғырту – ұлттық құндылықтарды, дәстүрлі қазақ мәдениетін дәріптеу;
Жастар саясаты мен еріктілер қозғалысын қолдау – әлеуметтік белсенді жастарды қоғам өміріне тарту;
Медиа сауаттылықты арттыру – интернеттегі ақпаратты сын тұрғысынан қабылдауға үйрету.
Ең бастысы – жастарды тыйым арқылы емес, түсіндіру және қолдау арқылы қорғау қажет. Өйткені рухани ізденіс табиғи құбылыс, ал оны дұрыс арнаға бұру – қоғамның міндеті.
Қорыта айтқанда, жастардың жат ағымға әуестенуі – тек діни саладағы емес, жалпы қоғамдық сана деңгейіндегі мәселе. Оның артында тәрбиенің әлсіреуі, білім мен мәдениеттің жеткіліксіздігі, ақпараттық сауатсыздық пен әлеуметтік күйзеліс секілді кешенді себептер жатыр.
Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстан қоғамы жастарды теріс идеологиядан қорғаудың басты жолы ретінде ұлттық сана мен зайырлы құндылықтарды нығайтуға баса назар аударуы тиіс.
Жастардың жүрегіне имандылық пен отансүйгіштік сезімін ұялатып, оларды ортақ құндылықтарға топтастыру – болашағымыздың кепілі.
   Н.Данаева
«Шапағат» деструктивтік діни ағымдардан
 жапа шеккендерге көмек орталығы» 
қоғамдық қорының теолог маманы